Sojuszowi greckich polis (tzw.
Związek Hellenów) udało się odeprzeć perską inwazję dowodzoną przez króla
Kserksesa i w 479 p.n.e. wyprzeć wojska perskie z Hellady. Sojuszem dowodziła
Sparta, ale znaczący udział w zwycięstwach mieli Ateńczycy. W następnych latach
Grecy przejęli inicjatywę w wojnie z Persją, walki przeniosły się na tereny
Hellespontu i Azji Mniejszej. Sparta wycofała się z dalszego w nich udziału na
skutek kryzysu związanego z Pauzaniaszem, a dowództwo objęli Ateńczycy. Skupili
oni szereg polis z wysp Morza Egejskiego oraz z wybrzeża trackiego w kierowanym
przez siebie Związku Morskim, którego zadaniem miała być dalsza wojna z Persami
i wyzwolenie polis małoazjatyckich. Z biegiem czasu związek stał się podłożem
tworzącego się ateńskiego imperium.
Sparta, do tej pory największa
potęga świata greckiego, już w 479 p.n.e. traktowała Ateny jako potencjalnego
rywala, sprzeciwiając się (nieskutecznie) odbudowie ateńskich murów
zniszczonych przez Persów, jednak przez następne piętnaście lat nie zareagowała
zbrojnie na rosnącą pozycję konkurenta. Coraz bardziej napięte stosunki między
dwiema poleis dały o sobie znać, kiedy Ateńczycy rozpoczęli oblężenie Thasos (w
465/464 p.n.e.). Mieszkańcy wyspy poprosili o pomoc Spartan, a ci – zdaniem
Tukidydesa – zgodzili się zaatakować Attykę, jednak plany pokrzyżowało
trzęsienie ziemi w Lakonii. Była to największa katastrofa naturalna, jaka
dotknęła Spartę w starożytności: przyniosła poważne zniszczenia i wywołała bunt
wśród ludności zależnej – helotów, a także części periojków. Poważne kłopoty w
stłumieniu powstania skłoniły Spartan do wezwania na pomoc sojuszników, w tym
Aten (obie polis były nadal formalnie sojusznikami w ramach Związku Hellenów).
Ateńczyk Kimon, bohater walk z Persami i zwolennik ugodowej polityki wobec
Sparty, przekonał rodaków do pozytywnej odpowiedzi na prośbę o pomoc i
osobiście poprowadził oddziały do Messenii, gdzie trwało oblężenie powstańczej
twierdzy Ithome. Na miejscu doszło do kryzysu, ponieważ Spartanie – obawiając
się, że Ateńczycy wejdą w konszachty z buntownikami, odesłali ich do domu.
Ateńska reakcja była gwałtowna: wiosną 461 p.n.e. Kimon został ostracyzowany,
miasto wypowiedziało Sparcie przymierze anty-perskie i zawarło sojusz z
nieprzychylnymi Spartanom Argos i Tessalią. W samych Atenach miały w tym czasie
miejsce poważne zmiany polityczne – Efialtes przeprowadził reformy
demokratyczne ograniczając rolę Areopagu, a sam wkrótce zginął w wyniku
zamachu.
Wojna wybuchła, kiedy w 460
p.n.e. Ateny przyjęły do sojuszu (i obsadziły swoimi wojskami) Megarę,
skonfliktowaną ze sprzymierzeńcem Sparty – Koryntem. W 459 p.n.e. Ateńczycy
zaatakowali Korynt (wygrali bitwę morską pod Kekryfaleą i lądową pod Haliejs),
w 458 p.n.e. zajęli sprzymierzoną ze Spartą Eginę i mniej więcej w tym samym czasie
Trojzenę. W 458 p.n.e. próbowali uniemożliwić powrót na Peloponez spartańskiego
korpusu wysłanego na pomoc Dorydzie zagrożonej przez Fokijczyków. Doszło do
bitwy pod Tanagrą w Beocji, zakończonej ciężko wywalczonym sukcesem Spartan,
jednak już dwa miesiące później ateńskie wojska pod wodzą Myronidesa wkroczyły
ponownie do Beocji i zwyciężyły Beotów pod Ojnofytą. Beocja oraz Fokida i
Lokryda Opuncka znalazły się pod ateńskim panowaniem. Prawdopodobnie w 456
p.n.e. flota Aten dowodzona przez Tolmidesa spaliła spartańskie doki w Lakonii,
a później zajęła Chalkis Etolską i Nafpaktos nad Zatoką Koryncką. W 455/454
p.n.e. Ateńczycy próbowali interweniować w Tessalii, a potem nie atakowana
przez nikogo flota miasta pod dowództwem Peryklesa pustoszyła wybrzeża Zatoki Korynckiej.
W tym samym czasie Spartanie wyparli w końcu messeńskich helotów z twierdzy
Ithome, ale Ateńczycy osadzili ich w zdobytym Nafpaktos, zyskując tym samym
mocny punkt oparcia w regionie.
Ateńczycy prowadzili walkę na
dwa fronty, angażując się jednocześnie w akcje przeciw Persom. W 460 p.n.e.
wysłali wielką flotę na Cypr, skąd przeprawili się do Egiptu wspomóc Inarosa,
przeciwnika Persów, w delcie Nilu. Król Persów Artakserkses próbował przekonać
Spartę do ataku na Attykę, jednak jego pieniądze zostały odrzucone. W tej
sytuacji do Egiptu wysłano perską armię, która pokonała Greków i Egipcjan w
bitwie, a później obległa ich na jednej z wysp delty. Oblężenie trwało półtora
roku i zakończyło się zwycięstwem Persów, którzy zdobyli także posiłkową
eskadrę w sile 50 okrętów wysłaną z Grecji w 454 p.n.e. Klęska Aten w Egipcie
była na tyle poważna, że przez trzy następne lata powstrzymały się one od
działań militarnych zarówno w Grecji jak i przeciw Pers.
W 451 p.n.e. z wygnania
powrócił Kimon. Zapewne dzięki jego staraniom zawarto wtedy rozejm ze Spartą,
co pozwalało Atenom zaangażować się w walkę z Persami. Przygotowano wielką
flotę, która pod dowództwem Kimona ruszyła na Cypr (część statków wysłano do
Delty, wspomóc następcę Inarosa – Amyrtajosa). Podczas oblężenia Kitionu Kimon
poniósł śmierć, postanowiono przerwać ekspedycję, ale podczas drogi powrotnej
udało się Grekom odnieść zwycięstwo nad Persami w morsko-lądowej bitwie pod
Salaminą Cypryjską. Ekspedycja ta zakończyła długi okres walk ateńsko-perskich,
trwający od interwencji Aten podczas powstania jońskiego w 498 p.n.e. Według
późniejszej tradycji Ateńczycy i król perski zawarli wtedy formalny pokój (tzw.
Pokój Kalliasa), który uznawał ateńskie zdobycze, jednak czy taki traktat istniał
w rzeczywistości pozostaje kwestią sporną.
Pomimo trwania rozejmu Sparta
i Ateny prowadziły działania wojenne przeciwko innym polis. Spartanie w 451/450
p.n.e. wymusili na Argos, sojuszniku Aten, zawarcie pokoju na trzydzieści lat.
Sparta i Ateny rywalizowały także o wpływy w Delfach – w 448 p.n.e. Spartanie
wypchnęli stamtąd Fokijczyków, a jakiś czas potem Ateńczycy przywrócili fokijską
kontrolę nad wyrocznią. Zimą 447/446 p.n.e. wygnańcy Beoccy odzyskali
Orchomenos i Cheroneję, na co ateńczycy odpowiedzieli ekspedycją dowodzoną
przez Tolmidesa, która odzyskała Cheroneję, jednak w drodze powrotnej została
zaatakowana przez Beotów, Eubejczyków i Lokrów pod Koroneją. Bitwa zakończyła
się klęską ateńską, a jej rezultatem było opuszczenie przez Ateńczyków całej
Beocji oraz zapewne utrata kontroli nad Fokidą, Lokrydą i Delfami. Wkrótce
wybuchł anty-ateński bunt na Eubei, a gdy do jego tłumienia wysłano armię pod
dowództwem Peryklesa, zbuntowała się Megara, która usunęła ateński garnizon i
wezwała na pomoc oddziały peloponezyjskie. Perykles wycofał się z Eubei, ale
wtedy do Attyki wkroczyła armia dowodzona przez spartańskiego króla
Plejstoanaksa i rozpoczęła pustoszenie okolic Eleusis. Niespodziewanie
Spartanie wkrótce się wycofali, dzięki czemu Perykles mógł powrócić na Eubeę i
stłumić bunt.
Zimą 446/445 p.n.e. Ateny i
Sparta zawarły pokój trzydziestoletni. Ateńczycy ze swoich zdobyczy zachowali
jedynie Eginę, Nafpaktos i Chalkis Etolską, obie strony przez okres
obowiązywania traktatu miały powstrzymać się od akcji zbrojnych, a także
nadzorować w tej kwestii swoich sojuszników, których listę dołączono do
traktatu. Obie polis mogły poszerzać swoje sojusze, ale jedynie na zasadzie
przyjmowania dobrowolnych chętnych, kwestie sporne miały być rozstrzygane
poprzez arbitraż. Pokój, formalnie będący długim rozejmem, dzielił Grecję na dwie
strefy wpływów, a przetrwał niecałe piętnaście lat, do momentu kiedy między
Atenami i Spartą wybuchła kolejna wojna.
Najważniejsze wydarzenia wojny
- 459 p.n.e. – bitwa morska pod Kekryfaleą (zwycięstwo Aten nad Koryntem)
- 458 p.n.e. – zdobycie przez Ateńczyków Eginy
- 458 p.n.e. – bitwa pod Megarą (Ateńczyk Myronidas zwyciężył Koryntczyków)
- 457 p.n.e. – bitwa pod Tanagrą (12 000 Spartan pod wodzą Nikomedesa pobiło 14 000 Ateńczyków i Tesalów)
- 457 p.n.e. – bitwa pod Ojnofytami (zwycięstwo Aten nad Beotami)
- 456 p.n.e. – bitwa morska pod Eginą
- 455 p.n.e. – Oblężenie Prosopitis
- 453 p.n.e. – bitwa pod Sykionem (Ateńczyk Tolmides zwyciężył Sikyonczyków)
- 447 p.n.e. – bitwa pod Koroneją (Beoci pokonali Ateńczyków – śmierć Tolmidesa).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz