Igrzyska olimpijskie

Kolebką europejskiego sportu były cywilizacje wokół Morza Śródziemnego. Igrzyska organizowali już faraonowie egipscy. Na steli grobowca Amenhotepa II (1438--1412 p.n.e.) zachowała się najstarsza na świecie znana wzmianka dotycząca walorów biegania. Mówiła ona ponadto, że władcy temu "nikt nie mógł dorównać w biegach". Świadectwem historycznym są też liczne informacje i malowidła przedstawiające egipskie zapasy, łucznictwo czy jazdę rydwanami.

Największe znaczenie zyskały jednak antyczne igrzyska greckie, z których najstarsze rozgrywano w kręgu tzw. kultury minojskiej (2600-1100 p.n.e.). Jej nazwa pochodzi od legendarnego króla Minosa, który panował w Knossos na wyspie Krecie. Uprawiano tu akrobacje na rogach i grzbietach byków. Stąd zawody  takie  nazywano  tauromachiami  (gr. tauros - byk).  Opodal  Krety,  na obrzeżu archipelagu Cyklady, znajduje się wyspa Tera. Rozkwitającą tu kulturę zniszczył około 1500 roku p.n.e. wybuch wulkanu. W 1966 roku pod lawą odkryto miasto Akroteri, a w nim, wśród innych znalezisk, malowidła przedstawiające walki na pięści i regaty na łodziach.

W Iliadzie, arcydziele Homera (ok. IX w. p.n.e.), zachował się opis igrzysk zorganizowanych po śmierci   Patroklesa,   bohatera   wojny    trojańskiej.   Obejmowały    one    rzut oszczepem, głazem, dyskiem, strzelanie z łuku, bieg oraz wyścigi: konne wierzchem i rydwanów. Ale najważniejsze igrzyska w starożytnej Grecji połączone z obrzędem religijnym ku czci Zeusa, odbywały się w Olimpii, leżącej w zachodniej części Peloponezu w krainie zwanej Elidą, u zbiegu rzeki Alfejos i wpadającego do niej Kladeosu.

Miejscem poświęconym Zeusowi był Święty Gaj - Altis leżący u stóp wzgórza Kronosa. Altis miał kształt nieregularnego czworoboku o wymiarach 200 x 175 m. (pow. ok. 3,5 ha). Wokół niego w IV w. p.n.e. powstał mur z pięcioma bramami. W utworzonym w ten sposób świętym kręgu znajdowały się świątynie Zeusa (V w. p.n.e.) i Hery (Herajon), ale również grobowiec (Pelopion) lokalnego, na poły legendarnego, władcy – Pelopsa. W świątyni Zeusa znajdował się jeden z cudów starożytnego świata - posąg Zeusa (dłuta Fidiasza), wykonany około 432 r. p.n.e., przedstawiający ojca bogów i ludzi w pozycji siedzącej. Wśród pozostałych obiektów Altis wspomnieć należy Filipeian z posągiem Aleksandra Wielkiego i jego rodziny, Metroon - świątynia Matki Bogów (IV w. p.n.e.), portyk Echo (IV w. p.n.e.), Prytaneion (VI w. p.n.e.) gdzie na zakończenie igrzysk odbywała się uczta ku czci zwycięzców olimpijskich. Kompleks budowli uzupełniało 12 skarbców wzniesionych przez miasta greckie, gdzie oprócz drogocennych przedmiotów gromadzony był również sprzęt sportowy (VII - V w. p.n.e.). Np. w skarbcu Sykiończyków przechowywane były dyski, którymi posługiwali się wszyscy startujący w pentathlonie.

Na dziedzińcu Altis, przy jego południowo-zachodnim narożniku, rosła święta oliwka "pięknych wieńców" (Kallistefanos). Z jej gałązek sporządzano wieniec wkładany na skronie olimpijskich zwycięzców. Jako pierwszy został w ten sposób nagrodzony Diakles z Mesenii, zwycięzca dromosu podczas igrzysk 7. Olimpiady (752 r. p.n.e.). Za wschodnim murem Altis usytuowany był stadion o wymiarach 212 x 29 m z bieżnią długości 192,27 m (600 stóp olimpijskich). Po jego zachodniej stronie znajdował się gimnazjon i palestra, gdzie zawodnicy przygotowywali się do startów. Przy południowym murze Altis położony był Buleuterion, siedziba Rady Olimpijskiej, gdzie zawodnicy składali przyrzeczenie przed startem w zawodach.

Wśród budowli świeckich wyróżniał się kompleks łaźni założonych w V w. p.n.e. Obok nich znajdowała się pływalnia (V w. p.n.e.) z prostokątnym basenem o wymiarach 24 x 16 m, o głębokości 1,60 m. W pobliżu łaźni, po jej południowej stronie, wzniesiony został w IV w. p.n.e. Leonidajon, czyli mówiąc współczesnym nam językiem, hotel sportowy. W nim podczas igrzysk zamieszkiwali najznamienitsi goście oraz wyróżnieni sportowcy. W roku 776 p.n.e. odbyły się pierwsze igrzyska w Olimpii. Do ich programu wchodziła tylko jedna konkurencja - bieg na jeden stadion. Stadion w Grecji oznaczał początkowo odległość równą 192,27 m. Dopiero później nazwa ta zaczęła oznaczać także widownię budowaną wokół bieżni o tej długości.

Pierwszym historycznym zwycięzcą olimpijskim na dystansie jednego stadionu był biegacz Koroibos z Elidy. Igrzyska te stały się podstawą miary czasu, jaką przyjął grecki historyk Timajos (ok. 345-250 r. p.n.e.).  Określił  je  jako  igrzyska I Olimpiady i liczył odtąd dzieje Grecji dzieląc je na czteroletnie odcinki (od igrzysk do igrzysk), czyli olimpiady. Odbywały się one w trzecią pełnię po przesileniu letnim, w miesiącu nazywanym w kalendarzu Elidy - Parthenios (odpowiada dzisiejszej drugiej połowie lipca i pierwszej połowie sierpnia). Wcześniej miarą chronologii historycznej był rok zdobycia Troi (według współczesnych przeliczeń 1184 r. p.n.e.)

Zasadę zawieszania wojen na czas trwania zawodów sportowych łączą historycy z imionami króla Elidy Ifitosa, króla Sparty Likurga i króla Pisy Klejstenesa, którzy wprowadzili ten zwyczaj w roku 884 p.n.e. a ilustracje na odnalezionym w Olimpii dysku cofają nas nawet do roku 1580 p.n.e. W roku 776 p.n.e. igrzyska były już dobrze zorganizowanym przedsięwzięciem religijno-sportowym, trwającym początkowo jeden dzień. Z czasem, w skutek powiększania się ilości konkurencji, (biegi, zapasy, boks, skok w dal z ciężarkami,  rzut  dyskiem  i oszczepem, pankration, wyścigi rydwanów) impreza rozciągnęła się do trzech dni (igrzyska 14 Olimpiady), by ostatecznie osiągnąć formę pięciodniową (od igrzysk 78 Olimpiady, 468 r. p.n.e.).

Początkowo w igrzyskach olimpijskich brały udział jedynie państwa Peloponezu z wyłączeniem Koryntu, który zabraniał udziału swym mieszkańcom! Dopiero w igrzyskach 12. Olimpiady wzięli udział zawodnicy spoza Peloponezu (Ateńczycy). Nad prawidłowością przebiegu zawodów w Olimpii czuwali w pierwszym okresie królowie Elidy i Pisy. W roku 680 p.n.e. organizację igrzysk przejęli w swe ręce Elejczycy i wprowadzili urząd hellanodików. Do funkcji tej wybrani zostali dwaj przedstawiciele najstarszych rodów, a ich urząd przekazywany był dziedzicznie. W połowie VIII w. p.n.e. nadzór olimpijski przejęli królowie Pisy, a od roku 580 p.n.e. powrócono do wspólnego zarządu, wraz z królami Elei. W roku 400 p.n.e. (igrzyska 95. Olimpiady) przywrócono urząd hellanodików. Wybrano ich dziewięciu w drodze losowania wśród ludu elejskiego i dołączono dwóch uznanych za spadkobierców dawnych hellanodików. Zostali oni mianowani stróżami prawa (nomophylakes) mającymi pomagać dziewięciu wcześniej wybranym. Liczba hellanodików zmieniała się. Początkowo było ich 8, 9, 10, lub nawet 12. Od igrzysk 108. Olimpiady aż do upadku igrzysk przyjęto liczbę dziesięciu. Trzech zajmowało się konkurencjami hippicznymi, trzech pentathlonem, trzech pozostałymi konkurencjami. Dziesiąty (atlotets) ozdabiał wieńcami skronie zwycięzców. Kadencja hellanodików trwała cztery lata i kończyła się miesiąc po zakończeniu igrzysk. Czuwali oni nad organizacyjnymi przygotowaniami igrzysk oraz nad prawidłowością ich przebiegu. Byli sędziami rozstrzygającymi wszelkie spory podczas rywalizacji i decydowali o przyznaniu zwycięstwa.

Już na kilka miesięcy przed rozpoczęciem rywalizacji z Altis wyruszali spondoforowie. Idąc do najdalszych zakątków Grecji (np. do Aten pokonać trzeba było odległość 275 km, do Sparty 121 km, do Elis jedynie 58 km) ogłaszali nadchodzący czas igrzysk. Po ich wezwaniu do przestrzegania pokoju bożego (ekecheiria) należało przerwać wszelkie walki zbrojne, rozpoczynał się okres zawieszenia broni (hieromenia) obowiązujący aż do zakończenia igrzysk. Zawodnicy i ich trenerzy wyruszali do Elis, aby tam spędzić ostatni miesiąc przed zawodami na ćwiczeniach w gimnazjonie. Obserwujący ich hellanodikowie oceniali umiejętności trenujących a wyróżniających się kierowali do Pletrionu, części Gimnazjonu zwanej przedsionkiem Olimpii.

W czasie treningów zawodnicy przestrzegać musieli jednakowej dla wszystkich diety (anankophagia) składającej się z sera, owoców, oliwek, chleba i wody. Po upływie okresu przygotowań zawodnicy wraz z trenerami, prowadzeni przez hellanodików, wczesnym rankiem wyruszali na 58-kilometrowy marsz ku Olimpii. Po drodze, przy źródle Piera, składali pierwszą, oczyszczającą ofiarę i ruszali w dalszą drogę ku olimpijskiemu Gimnazjonowi. Następnego dnia rozpoczynano igrzyska od złożenia Zeusowi ofiary w postaci dzika. Następnie dorośli zawodnicy, oraz ojcowie i bracia w imieniu startujących chłopców, a także trenerzy i sędziowie składali uroczystą przysięgę przed ołtarzem Zeusa Horkios w Buleuterionie. Towarzyszyli im, stojący w dalszych szeregach woźnice i jeźdźcy, którzy składali swą przysięgę w dalszej kolejności. Jako ostatni przysięgę składali hellanodikowie.

Przebieg poszczególnych dni zmieniał się w toku dziejów. Podczas jednych z igrzysk pięciodniowych pierwszego dnia odbyła się rywalizacja trębaczy i heroldów, przysięga i losowanie, drugiego dnia przeprowadzono konkurencję chłopców (Pajdes). Dzień trzeci wypełniły zawody hippiczne i pentathlon (pięciobój). Czwartego dnia przerywano rywalizację sportową i poświęcano się uroczystościom religijnym. W ostatnim, piątym   dniu,   startowali   biegacze   (dromos,   diaulos,   dolichos),  zapaśnicy bokserzy i zawodnicy pankrationu. Ostatnią konkurencją igrzysk był bieg z tarczą (pierwotnie w pełnej zbroi) - hoplites dromos. Igrzyska zakończyło nagradzanie zwycięzców i uroczysta uczta w Prytaneionie.

Prawo udziału w igrzyskach olimpijskich mieli jedynie chłopcy i mężczyźni. Musieli być Grekami wolnymi, urodzonymi z obojga rodziców Greków. Z czasem do igrzysk dopuszczono nie-Greków. Spisy olimpijczyków zwycięzców notują imiona Gaiosa z Rzymu (zwycięzca dolichosu na igrzyskach 177. Olimpiady, 72 r. p.n.e.) oraz Varazdata z Armenii, który zwyciężył w rywalizacji bokserów na igrzyskach 291. Olimpiady w roku 385 p.n.e. W żadnych uroczystościach olimpijskich nie miały prawa uczestniczyć kobiety, którym już za samo przekroczenie Alfejosu  groziła  kara  śmierci  przez strącenie ze skały Typajonu.  Był w tej zasadzie jeden wyjątek. Z marmurowego ołtarza, usytuowanego naprzeciwko miejsc hellanodików, obserwowała zawody Chamyne, kapłanka Demeter. Ponieważ funkcja ta nie była dożywotnia, pewna ilość kobiet miała możliwość oglądania igrzysk.

Najpełniejszy rozkwit osiągnęły igrzyska w okresie wojen perskich (500 - 449 r. p.n.e.). Olimpia była wówczas autentycznym centrum panhelleńskim, a rozgrywane regularnie co cztery lata igrzyska olimpijskie stały się świętem ogólnogreckim. W sto lat później, za sprawą wymienionego wcześniej Timajosa, stały się podstawą miary czasu. Potęgą igrzysk olimpijskich zachwiała klęska Greków w bitwie pod Cheroneą (338 r. p.n.e.) i utrata niepodległości. Państwa greckie przeszły pod panowanie królów macedońskich, zaś w roku 146 p.n.e. stały się częścią imperium rzymskiego. Jednak igrzyska rozgrywano nadal jeszcze przez kilkaset lat, choć powolny ich upadek stał się nieunikniony. W roku 86 p.n.e. konsul rzymski Lucius Cornelius Sulla ograbił Olimpię ze zgromadzonych tu przez wieki skarbów a zawodnikom nakazał przybycie do Rzymu i uświetnienie uroczystości poświęconych swojej osobie. W Olimpii pozwolił pozostać zawodnikom dromosu, którzy jako jedyni mogli rywalizować o olimpijskie wieńce. W III wieku naszej ery część budowli rozebrano jako źródło materiału do budowy fortyfikacji przeciwko zbliżającym się plemionom Heruldów, które tu jednak ostatecznie nie dotarły. Budowle, które wtedy legły w ruinie, już nigdy nie odzyskały swej pierwotnej formy. Cios ostateczny igrzyskom olimpijskim wymierzył cesarz Teodozjusz I Wielki, który w roku 393 n.e. wydał zakaz organizowania igrzysk. Wkrótce (395 r.) spustoszeń Peloponezu dokonały plemiona gockie, zaś w roku 426 kolejny z cesarzy - Teodozjusz II nakazał spalenie Altis jako miejsca kultów pogańskich. W sto lat później pozostałości zniszczone zostały przez trzęsienie ziemi. Na ponad 1000 lat idea olimpijska poszła w zapomnienie.

Konkurencje olimpijskie:

Dromos - bieg prosty

Był najstarszą i początkowo jedyną konkurencją igrzysk olimpijskich. Pierwszym znanym z imienia zwycięzcą był Koroibos z Elidy (igrzyska 1. Olimpiady, 776 r. p.n.e.). Do igrzysk 5. Olimpiady długość biegu nie była wyraźnie określona. Dopiero od igrzysk 6. Olimpiady przyjęty został dystans 600 stóp olimpijskich (192,27 m). W celu wyłonienia zwycięzcy przeprowadzano eliminacje w rozlosowanych czteroosobowych przedbiegach. Ich zwycięzcy stawali na starcie biegu finałowego. Zwycięzca dromosu zyskiwał miano eponyma - jego imieniem nazywano całą Olimpiadę.

Diaulos - bieg podwójny

Rozgrywany na dystansie dwóch stadionów. Wprowadzony od igrzysk 14. Olimpiady (724 r. p.n.e.).  Pierwszym zwycięzcą był Hypenos z Pisy. Start odbywał się z linii mety dromosu, zawodnicy przebiegali dystans stadionu (do startu dromosu) i po nawrocie i ponownym przyjęciu pozycji startowej, przebiegali ponownie ten sam odcinek bieżni w przeciwnym kierunku. Nie przeprowadzano eliminacji. Wszyscy startowali w jednym biegu z bloków startowych pozwalających na jednoczesny bieg dwudziestu zawodników.

Dolichos - bieg długi

Rozgrywany na zmiennym dystansie, od siedmiu do dwudziestu czterech stadionów (1345,89 m do 4614,48 m). Wprowadzony od igrzysk 15. Olimpiady (720 r. p.n.e.). Pierwszym zwycięzcą był Akantos ze Sparty. Ze względu na długość biegu, inna niż na krótkich dystansach była technika pokonywania trasy przez zawodników. Tułów był wyprostowany, pierś wysunięta do przodu, krok krótszy i nie tak dynamiczny. Jednak sam sposób przebiegania - pokonywanie w obie strony tego samego odcinka bieżni i kolejnych nawrotów na jej końcach - taka jak przy diaulosie.

Hoplites dromos - bieg w uzbrojeniu

Rozgrywany prawdopodobnie na dystansie dwóch stadionów. Wprowadzony od igrzysk 65. Olimpiady (520 r. p.n.e.). Pierwszym zwycięzcą był Damaretos z Herai. Początkowo zawodnicy biegali w pełnym uzbrojeniu hoplity (ciężkozbrojnego piechura starogreckiego). Stopniowo uzbrojenie biegaczy ograniczano, rezygnując kolejno z nagolenników, włóczni i hełmu. Ostatecznie bieg odbywano z tarczą. Tarcze miały znormalizowane rozmiary i przechowywane były w świątyni Zeusa w Altis.

Pentathlon - pięciobój

Wprowadzony od igrzysk 18. Olimpiady (708 r. p.n.e.). Pierwszym zwycięzcą pentathlonu był Lampis ze Sparty. W jego skład wchodziły:

• halma (skok w dal) odbywał się z miejsca lub z rozbiegu. Zawodnicy odbijali się ze specjalnej odskoczni, którą stanowiła kamienna płyta - bater, lądowali zaś na zeskoku pokrytym piaskiem. Impet odbicia i uzyskaną odległość zwiększały trzymane w dłoniach haltery, kamienne lub żelazne ciężarki (ważące od 1,5 do ponad 4,5 kg). Przypuszcza się, że lekkie haltery trzymane były w dłoniach podczas skoku, zaś ciężkie odrzucane były w tył przy odbiciu. Wykonywano po trzy skoki, z których żaden nie mógł zakończyć się upadkiem. Rezultaty uzyskiwane przez najlepszych (ponad 16 m.) w połączeniu z rozmiarami skoczni liczącej  50 stóp czyli ok. 16 m. świadczą o tym, że były to najprawdopodobniej wieloskoki (kolejne skoki oddawano z miejsca lądowania po skoku poprzednim).
• dromos (bieg prosty)
• akontisma (rzut oszczepem) sprzęt jakim posługiwano się do rzutów wykonany był z drewna jesionowego lub świerkowego zaś jego długość była jak określono "w granicach wzrostu człowieka". W połowie długości przytwierdzona była skórzana pętla (ankyle). W nią rzucający wsuwał palec wskazujący i średni co wspomagać miało siłę rzutu. Trzymając oszczep nad ramieniem oszczepnik podbiegał kilkoma krokami i z rozmachem wyrzucał oszczep, uważając przy tym, aby nie przekroczyć wyznaczonej linii. Wykonywano trzy rzuty na odległość, choć były tez wzmianki o rzutach do celu. Odległości uzyskane przez poszczególnych zawodników zaznaczano za pomocą specjalnych kołeczków. Musiano jednak mierzyć rzuty szczególnie dalekie, gdyż zachowały się przekazy o rzucie Fayllosa z Krotonu na odległość 160 stóp (51,27m.).
• dyskobolia (rzut dyskiem) wszyscy zawodnicy używali jednakowych dysków. Były one wykonane ze spiżu, żaden z nich nie dochował się do dzisiejszych czasów. Znalezione podczas wykopalisk inne dyski wykonane były z kamienia i ważyły od 1,35 do 4,7 kg. Rzucający dyskobol ustawiał się na specjalnym podwyższeniu (balbis) i miotał dyskiem bez obrotu, wykonując jedynie silny wymach. Każdemu przysługiwało wykonanie trzech rzutów, podobnie jak w rzucie oszczepem. Rekordzistą był Fayllos z Krotonu, który rzucił na odległość 95 stóp (30.44m.)
• pale (zapasy) konkurencja pentathlonu rozgrywana najprawdopodobniej jako ostatnia, miała decydujące znaczenie. Zawodnicy walczyli w parach ustalonych drogą losowania, zawodnik przegrywający odpadał z dalszych walk. Obowiązywały reguły jak w samodzielnych zapasach.

Pygme - pięściarstwo

Wprowadzone zostało od igrzysk 23. Olimpiady (688 r. p.n.e.). Pierwszym zwycięzcą był Onomastos ze Smyrny, który określił reguły walk. Na ręce używać wolno było rzemiennych osłon chroniących stawy dłoni przed uszkodzeniem. Rzemienie miały długość około 3 m, a założyć je trzeba było tak, by stawy mogły się zginać i zaciskać w pięści. Nie wolno było uderzać otwartą dłonią, a ciosy mogły dochodzić jedynie głowy i górnych części ciała.

Zawodnicy łączeni byli w pary drogą losowania, bez podziału na kategorie wagowe. Podział zawodników stosowano natomiast ze względu na wiek. Osobno walczyli chłopcy (efebos), osobno mężczyźni (andres). Zwyciężyć można było przez: poddanie się rywala (uniesienie do góry ręki z wyciągniętym palcem wskazującym), bądź też przez powalenie przeciwnika. Z czasem rzemienie zaczęto nabijać guzami skórzanymi a później metalowymi. W celu wzmocnienia ciosów zawodnicy trzymali w dłoniach metalowe lub kamienne kule (myrmekes - mrówki). Walki pięściarskie przekształciły się w krwawe widowisko.

Pankration

Był połączeniem zapasów i walk pięściarskich. Wprowadzony od igrzysk 33. Olimpiady (648 r. p.n.e.). Dozwolone było stosowanie wszystkich chwytów i uderzeń. Wolno było podstawiać nogę, wyłamywać palce, łamać nos a nawet gryźć przeciwnika. Ostateczne przepisy ustalił Leukanos z Akarmanii (uczestnik igrzysk 83. Olimpiady, 448 r. p.n.e.). Zawody odbywały się na przestrzeni stadionu. Walczono w parach według losowania, bez podziału na kategorie wagowe, z zachowaniem podziału ze względu na wiek (walki chłopców wprowadzono od igrzysk 145. Olimpiady w 200 r. p.n.e.). Zwyciężano przez poddanie się przeciwnika (uniesienie palca wskazującego lub klepnięcie zwycięzcy w plecy).

Pale - zapasy

Zapasy rozgrywano jako część pentathlonu, a także jako konkurencję samodzielną (od igrzysk 18. Olimpiady, 708 r. p.n.e.). Pierwszym zwycięzcą był Eurybatos ze Sparty. Walki odbywały się na stadionie, na powierzchni pokrytej piaskiem. Zwycięstwo uzyskiwał zawodnik, który trzykrotnie powalił przeciwnika na ziemię. Zawody rozgrywano systemem, określanym dziś jako pucharowy - przegrywający odpadał z dalszych walk. Rywalizowano pierwotnie na stojąco, dozwolone były jedynie chwyty powyżej pasa, podcinanie i przerzucanie przeciwnika ponad głową. Z czasem jednak współzawodnictwo uległo brutalizacji. Reformy przeprowadzone w II w. p.n.e. przez Orikadmosa dopuściły chwyty za nos i usta, wyłamywanie palców i wykręcanie głowy oraz walkę na ziemi (określaną dziś jako walka w parterze).

Hippika - jeździectwo

Zawody odbywały się na specjalnym hippodromie wybudowanym obok stadionu. W VI w. n.e. wody Kladeosu zniszczyły pozostałości tego obiektu i dziś nie jesteśmy w stanie odtworzyć jego dokładnych rozmiarów. Z historycznych przekazów wiadomo, że liczył on w obwodzie ok. 2400 stóp olimpijskich, czyli cztery stadiony (769 m) zaś jego szerokość nieco mniej niż 1,5 stadionu (250 m). Rozgrywano wyścigi rydwanów czterokonnych (od igrzysk 25. Olimpiady 680 r. p.n.e.), a w czasach późniejszych program rozszerzono o wyścigi wierzchem, wyścigi rydwanów dwukonnych, czteroźrebięcych i dwuźrebięcych oraz mułów. Starty odbywały się z klinowatego budynku w rogu hippodromu. Mechanizm startowy pozwalał na stopniowe zwalnianie lin blokujących przed kolejnymi zawodnikami - od stojącego najdalej do najbliższego. Start sygnalizowano przez opuszczenie wizerunku delfina z brązu z jednoczesnym podniesieniem spiżowego orła o   rozpostartych   skrzydłach.   Na  najdłuższym dystansie  (12 okrążeń) startowały czterokonne rydwany. Przed rozpoczęciem ostatniego okrążenia rozlegał się głos trąbki. Tytuł olimpionika (zwycięzcy olimpijskiego) w konkurencjach jeździeckich uzyskiwał właściciel konia i zaprzęgu. Woźniców dekorowano jedynie wełnianą przepaską na głowę. Dzięki tej zasadzie, triumfatorkami igrzysk olimpijskich mogły zostać kobiety. Pierwszą z nich była Kyniksa ze Sparty, właścicielka rydwanu czterokonnego (igrzyska 97 Olimpiady 392r. p.n.e.).

Zawody heroldów i trębaczy

Odbywały się na terenie Altis. Uczestnicy stawali na marmurowym podium obok podziemnego przejścia na stadion. W rywalizacji heroldów i trębaczy o zwycięstwie decydowała siła głosu i moc trąbienia. Zwyciężali najgłośniej krzyczący i trąbiący. Najlepsi nagradzani byli tak jak inni triumfatorzy olimpijscy - wieńcem z gałązek oliwki. Rywalizację heroldów i trębaczy wprowadzono od igrzysk 96. Olimpiady (396r. p.n.e.) Pierwszymi zwycięzcami byli Timaios z Elidy (trębacz) i Krates z Elidy (herold).

Wybitni zwycięzcy olimpijscy:

Arrachin z Figali

trzykrotny triumfator pankrationu (igrzyska 52., 53., 54. Olimpiady, 572 - 564 r. p.n.e.). Ostatnie swe zwycięstwo przypłacił życiem. Podduszony przez przeciwnika stracił przytomność wkrótce po zakończeniu walki i zmarł. Wieńcem oliwnym przyozdobiono jego ciało.

Astylos z Krotonu

ośmiokrotny triumfator na igrzyskach (od 73. do 76. Olimpiady, 488 - 476 r. p.n.e.) w dromosie diaulosie i biegu zbrojnym.

Chionis ze Sparty

startował na czterech kolejnych igrzyskach (od 28. d0 31. Olimpiady, 668 - 656 r. p.n.e.). Na igrzyskach 29., 30. i 31. Olimpiady zwyciężył zarówno w dromosie jak i w diaulosie. Startował również w pentathlonie, nie odnosił w nim jednak sukcesów.

Diagoras, Damagetos, Akusilaus, Dorieus i Pejsidoros z Rodos

przeszli do historii igrzysk ze względu na stworzenie kilkupokoleniowego klanu sportowego. Diagoras zwyciężył w pięściarstwie podczas igrzysk 79. Olimpiady (464 r. p.n.e.). Jego synowie Damagetos (pięściarstwo) i Akusilaus (pankration) triumfowali podczas igrzysk 83. Olimpiady (448 r. p.n.e.),  co zresztą doprowadziło ich ojca do śmiertelnego wzruszenia. Trzeci z braci Dorieus trzykrotnie zdobywał olimpijski wieniec w pankrationie (igrzyska 87., 88., 89., Olimpiady 432 - 424 r. p.n.e.). Wnuk Diagorasa Pejsidoros (syn Kallipateiry) zwyciężył w walce na pięści wśród chłopców podczas igrzysk 94. Olimpiady (404 r. p.n.e.).

Herodoros z Megany

startował na dziesięciu kolejnych igrzyskach, od 113. do 122. Olimpiady, w latach 328 - 292 p.n.e. (co jest rekordem nie pobitym chyba do dziś!) za każdym razem triumfując wśród trębaczy.

Fanas z Pelleny

pierwszy któremu udało się zdobyć tytuł triastesa - trzykrotnego zwycięzcy podczas jednych igrzysk. Na igrzyskach 67. Olimpiady (512 r. p.n.e.) zwyciężył w dromosie, diaulosie i biegu zbrojnym.

Hermogenes z Ksantos

ośmiokrotny zwycięzca w dromosie, diaulosie i biegu zbrojnym (igrzyska 215., 216., 217. Olimpiady, 81 - 89 r. n.e.). Ze względu na szybkość jaką osiągał podczas biegu, współcześni nadali mu przydomek Koń (Hippos)

Leonidas z Rodos

na czterech kolejnych igrzyskach (od 154. do 157. Olimpiady, 164 - 152 r. p.n.e.) zwyciężał w dromosie, diaulosie i biegu zbrojnym zyskując za każdym razem tytuł triastesa, czyli trzykrotnego zwycięzcy podczas jednych igrzysk. Dziś powiedzielibyśmy, że Leonidas został dwunastokrotnym złotym medalistą olimpijskim.

Milon z Krotonu

startował na ośmiu kolejnych igrzyskach (od 60. do 67. Olimpiady, 540 - 512 r. p.n.e.). Triumfował sześciokrotnie w walkach zapaśniczych, raz zdobył tytuł w kategorii chłopców, zaś pięciokrotnie wśród mężczyzn. O jego sile krążyły legendy, podobno kilkunastu mężczyzn nie było w stanie zepchnąć go z nasmarowanego oliwą dysku. Jednym uderzeniem pięści zabił byka, którego następnie w całości skonsumował w ciągu jednego dnia. Zginął w lesie, rozszarpany przez dzikie zwierzęta, przed którymi nie mógł się jednak obronić - jedną rękę miał bowiem uwięzioną w konarze drzewa, które zamierzał powalić.

Taegenes z Tasos

najsłynniejszy zawodnik pankrationu i pięściarstwa. Zwyciężył w walkach bokserskich na igrzyskach 75. Olimpiady (480 r. p.n.e.) oraz w pankrationie cztery lata później (igrzyska 76. Olimpiady, 476 r. p.n.e.). Był pierwszym zawodnikiem, który triumfował w obu tych konkurencjach. Startował (również w biegach) także na innych igrzyskach Starożytnej Grecji zdobywając w ciągu swej sportowej kariery 1400 tytułów.