10 czerwca 323 roku p.n.e.
zmarł w Babilonie Aleksander Macedoński. Nie pozostawił po sobie żadnego
potomka mogącego przejąć jego dziedzictwo. Następnego dnia po śmierci króla
zwołano w Babilonie naradę najbliższych jego przyjaciół i wodzów. W obecności
wszystkich zebranych Perdikkas – jeden z wodzów Aleksandra – położył na tronie
królewski pierścień który otrzymał z rąk umierającego władcy. Perdikkas
zaproponował by z uwagi na ciążę Roksany, żony Aleksandra poczekać z wyborem
nowego króla do czasu narodzin dziecka, a jeśli byłby nim chłopiec, jego
należałoby obwołać królem. Propozycję przekazano zgromadzeniu wojska
macedońskiego (będącemu reprezentantem ludu macedońskiego) do którego należała
decyzja zatwierdzenia nowego króla. Zgromadzenie było jednak podzielone.
Piechota wolała widzieć na tronie Arridajosa drugiego syna Filipa II, natomiast
jazda poparła propozycję Perdikkasa. Wśród zgromadzonych o mało nie doszło do
walki, między zwolennikami Perdikkasa, a żołnierzami piechoty pod dowództwem
Meleagra.
Dzięki interwencji Eumenesa
udało się uspokoić żołnierzy. Na mocy zawartego kompromisu Arridajos pod
imieniem Filipa III miał panować z ewentualnym synem Aleksandra III. Dziecko
które urodziła Roksana (sierpień 323 p.n.e.) okazało się rzeczywiście chłopcem.
Nadano mu imię Aleksandra IV. Z uwagi na niezdolność Filipa III do sprawowania
władzy samodzielnie – cierpiał na chorobę psychiczną – wyznaczono na jego
doradcę i opiekuna powszechnie lubianego i szanowanego dowódcę Aleksandra,
Kraterosa, który jednak nie był obecny na naradzie ponieważ w tym czasie
towarzyszył macedońskim weteranom w drodze powrotnej do Macedonii.
Wynikiem skomplikowanych
przetargów i kompromisów było usunięcie ze stanowisk satrapów Persów,
zniesienie podziału władzy na wojskową i cywilną (poza Persydą). Antypater –
zachował władzę nad Macedonią, która była mu powierzona jeszcze przez
Aleksandra. Ptolemeusza zgodnie z jego własnym życzeniem wyznaczono na satrapę
Egiptu. Antygon dostał zachodnią Azję Mniejszą. Lizymach otrzymał Trację
wykrojoną z terenów przyznanych Antypatrowi. Eumenes z Kardii otrzymał
Kapadocję z Paflagonią (tereny będące w tym czasie w ręku satrapy perskiego i
wymagające dopiero podboju). Perdikkas wraz z wyznaczonym na jego zastępcę
Meleagrem otrzymał dowództwo armii w Azji.
Podczas obrzędu oczyszczenia
armii (polegał on na przemarszu armii pomiędzy rozczłonkowanymi zwłokami psa)
Perdikkas wykorzystał swoja władzę nad jazdą i słoniami do zastraszenia
piechoty. Meleager i jego zwolennicy zostali pojmani i zabici. Zwołana została
następnie pośpiesznie kolejna narada, na której rozdzielono satrapie zgodnie z
życzeniem Perdikkasa. Ludy pokonanego imperium Achemenidów były pod tak wielkim
wrażeniem zwycięskiego pochodu Aleksandra i jego armii, że podczas
niespokojnych lat po jego śmierci nie podniosły większych rewolt.
Spuścizną którą Aleksander
pozostawił po sobie było nie tylko rozległe imperium, ale także setki tysięcy
żołnierzy którzy przewinęli się przez jego armię, olbrzymie skarby rozmieszczone
w różnych częściach państwa, a także kilku ambitnych i zdolnych wodzów. Dzięki
zwierzchności nad większością armii i rozesłaniu konkurentach po satrapiach
całego imperium Perdikkas pozornie trzymał całą władzę w swoim ręku. W
rzeczywistości jeszcze dwóch ludzi – Antypater i Krateros – mogło decydować o
przyszłości.
Pierwszym zadaniem przed jakim
stanął było stłumienie buntu najemników greckich. Grecy ci zostali osadzeni
jeszcze przez Aleksandra w Baktrii w charakterze wojskowych osadników. Gdy dowiedzieli
sie o śmierci Aleksandra postanowili wyruszyć w drogę powrotną do domu (było
ich około 3 tys. jazdy i 20 tys. piechoty). Drogę przecięła im armia
macedońska. Po krótkim starciu zdradzeni przez konnicę Grecy poddali się,
zostali jednak podstępem wymordowani.
Aby zabezpieczyć drogę z Azji
do Europy Perdikkas rozkazał Antygonowi i Leonatosowi – dowódcom mającym wojska
w Azji Mniejszej – połączenie sie z Eumenesem w celu pokonania władcy Kapadocji
Ariarathesa. Obaj odmówili. W tej sytuacji Perdikkas wraz z głównymi siłami,
oraz młodym Filipem III wyruszył wiosną 322 roku p.n.e. do Kapadocji, podbił ją
i zgładził Ariarathesa. Następnie nakłonił armię do uznania go za regenta obu
młodych królów.
Wojny diadochów (321-286 p.n.e.)
Pierwsza wojna diadochów (321-320
p.n.e.)
Twarde dążenie Perdikkasa do
utrzymania jedności politycznej imperium szybko doprowadziły do powstania
koalicji wymierzonej przeciwko niemu. Przystąpili do niej Krateros, Antypater,
Antygon Jednooki, Lizymach i Ptolemeusz. Jedynym sojusznikiem Perdikkasa był
Eumenes z Kardii, któremu Perdikkas umożliwił objęcie przyznanej mu satrapii.
Antypater i Krateros kończący właśnie wojnę lamijską mieli pod swoimi rozkazami
40-tysięczną armię, Ptolemeusz dysponował silną armią i flotą. Antygon wraz z
częścią floty przejętej od Antypatra wylądował w Karii (w Azji Mniejszej).
Perdikkas uznał, że stłumienie buntu należy rozpocząć od Egiptu. Ruszył więc na
Ptolemeusza z początkiem 321 p.n.e. Bez większych przeszkód dotarł do Delty.
Nie zdołał jednak sforsować Nilu, a podczas próby przeprawy stracił wielu
ludzi. W armii wybuchł bunt, a Perdikkas zginął z rąk spiskowców z własnego
sztabu. Po śmierci Perdikkasa spiskowcy ofiarowali jego miejsce Ptolemeuszowi,
ten jednak odmówił (z konsekwencją trzymał się obranej drogi budowy własnego
państwa, którego centrum miał być Egipt).
O wiele lepiej niż
Perdikkasowi powodziło się Eumenesowi – w bitwie pokonał Kraterosa, który
przypłacił przegraną życiem. Zwycięstwo to dało mu panowanie na znacznymi
obszarami Azji Mniejszej, jednak z czasem wobec śmierci Perdikkasa jego pozycja
stawała się coraz gorsza – jako Grek nie mógł liczyć na poparcie armii
macedońskiej. Dodatkowo śmierć Kraterosa jednego z najpopularniejszych wodzów
Aleksandra naraziła go na nienawiść Macedończyków. Na spotkaniu w Triparadejsos
(321 p.n.e.) członkowie koalicji dokonali ponownego podziału stanowisk:
- Antypater – przypadła mu opieka nad królami
oraz kierownicze stanowisko.
- Antygon Jednooki – otrzymał tytuł „stratega
Azji”. Miał on zająć się także wykonaniem wyroku śmierci na Eumenesie z Kardii
– na śmierć skazało go zgromadzenie wojska macedońskiego.
- Seleukos – (jeden z zabójców Perdikkasa)
otrzymał w nagrodę satrapie Babilonii.
dokonano także zmian na stanowiskach
satrapów.
Ważniejsze bitwy pierwszej
wojny diadochów
- 321 p.n.e. – bitwa nad Nilem
- 321 p.n.e. – bitwa nad Hellespontem
Druga wojna diadochów (319-316
p.n.e.)
Kolejny konflikt wyłonił sie w
319 p.n.e. wraz ze śmiercią Antypatra. Antypater jako osoba o ograniczonych
ambicjach i wielkiej lojalności wobec dynastii Argeadów wyznaczył na swojego
następcę Poliperchona, dowódcę z czasów Filipa II. Z takim obrotem spraw nie
mógł się pogodzić Kassander, syn Antypatra, przez ojca obdarzony w testamencie
funkcją chiliarchy armii macedońskiej. Stanowisko to nie zaspokajało jego
ambicji, uciekł więc do Antygona do Azji Mniejszej. Powstała kolejna koalicja
wymierzona tym razem w Poliperchona. W skład jej weszli wraz z Kassandrem i
Antygonem również Ptolemeusz i Lizymach. Poliperchon był zdolnym wojskowym,
jednak brakowało mu talentów politycznych. Nie udało mu się powstrzymać
postępów Kassandra. W celu poprawienia swojej sytuacji zaczął – jako pierwszy z
diadochów – używać hasła wolności miast greckich, by uzyskać poparcie polis
greckich w wojnie. Dla wzmocnienia swojej pozycji sprowadził z Epiru Olimpias,
ta korzystając z okazji zleciła zabójstwo Filipa III, a także wielu
popierających go arystokratów. Poliperchonowi udało się zachować władze jedynie
nad częścią Peloponezu (nie jest pewne jak długo ją sprawował). Kiedy Kassander
przybył do Macedonii, bez problemów uzyskał od armii wyrok skazujący Olimpias
na śmierć (317 p.n.e.) – mordy których dokonała po sprowadzeniu jej z Epiru
przez Poliperchona wywołały wielkie oburzenie w Macedonii). Chcąc oprzeć swoją
władzę ciągle jeszcze silnym przywiązaniu Macedończyków do dynastii Argeadów
Kassander ożenił się z Tessalonike (przyrodnią siostrą Aleksandra III
Wielkiego). W tym czasie Antygon wypełniał powierzone mu zadanie usunięcia
Eumenesa. Kampania prowadzona w Azji Mniejszej, Syrii i Iranie zakończyła się dopiero
w 316 p.n.e.
Ważniejsze bitwy drugiej wojny
diadochów
- 319 p.n.e. – bitwa pod Kretopolis
- 318 p.n.e. – bitwa morska pod Bizancjum (flota pod wodzą Kleitosa zwyciężyła flotę 100 okrętów pod wodzą Nikanora)
- 318 p.n.e. – bitwa morska w cieśninie Bosfor
- 317 p.n.e. – bitwa pod Koprates
- 317 p.n.e. – bitwa pod Paraitakene
- 316 p.n.e. – bitwa pod Gabiene (31 000 ludzi i 65 słoni pod wodzą Antygonosa zwyciężyło 42700 ludzi i 114 słoni pod wodzą Eumenesa – dostał się do niewoli)
Trzecia wojna diadochów (315-311
p.n.e.)
W 315 p.n.e. Antygon
zaatakował Seleukosa, który został zmuszony do ucieczki do Egiptu. Tak poważny
wzrost potęgi Antygona bardzo zaniepokoił innych diadochów. Zawiązali więc
przeciwko niemu koalicję. Uczestniczyli w niej Ptolemeusz (a u jego boku
Seleukos), Lizymach i Kassander. W pierwszej fazie wojny inicjatywa należała do
Antygona, który opanował resztę Azji Mniejszej, południową Syrię (315 p.n.e.).
W walce politycznej zaczął stosować na szeroką skalę hasło wolności miast
greckich kreując się obrońcę odwiecznej wolności greckich polis. Stał się także
patronem związku polis Cyklad (tzw. Związek Wyspiarzy). Działania te godziły
głównie w Kassandra i Ptolemeusza którzy w swoich rękach posiadali znaczna
część miast greckich. Poparcie Greków dawało również możliwość swobodnego
zaciągu greckich najemników. Antygon rozporządzał na tyle potężnymi siłami że
mógł prowadzić wojnę na kilku frontach. Osobiście poprowadził wyprawę przeciwko
Lizymachowi. W tym samym czasie jego syn, Demetriusz walczył z Ptolemeuszem, a
jego dowódcy zmagali się z Kassandrem na południu Grecji. W 312 p.n.e.
Ptolemeusz pokonał Demetriusza pod Gazą. Wykorzystując to Seleukos wraz z małym
oddziałem otrzymanym od Ptolemeusza udał się do Babilonu gdzie został życzliwie
przyjęty. W 311 p.n.e. obie strony uznały za konieczne podpisanie pokoju. Pokój
zawarto na następujących warunkach:
- Kassander pozostanie opiekunem Aleksandra
IV aż do jego pełnoletności,
- Lizymach i Ptolemeusz mieli pozostać przy
swoich dziedzinach,
- Antygon otrzymał „całą Azję”.
Pokój nie obejmował Seleukosa
któremu jednak po początkowych niepowodzeniach udało się zbudować własne
państwo, a nawet rozszerzyć jego granice na wschód. Kassander zdawał sobie
sprawę, że wraz z pełnoletnością Aleksandra IV straci on władzę w Macedonii.
Zabił więc młodego króla w 310 p.n.e., natomiast w 308 p.n.e. zamordowany
został nieślubny syn Aleksandra, Herakles wraz ze śmiercią którego przestała
istnieć dynastia Argeadów.
Ważniejsze bitwy trzeciej
wojny diadochów
- 315 p.n.e. – bitwa pod Afrodizios
- 315 p.n.e. – bitwa pod Tyros
- 312 p.n.e. – bitwa pod Gazą
- 312 p.n.e. – bitwy pod Eurymenoi i Apollonią
Czwarta wojna diadochów (302-301
p.n.e.)
Dążenie Antygona do ponownego
zjednoczenia ziem podbitych przez Aleksandra III prowadziło do kolejnych tarć i
konfliktów z innymi diadochami przerywanych okresowymi porozumieniami. Walki
prowadzone były na wielu frontach. W latach 311-302 p.n.e. udało się Antygonowi
zdobyć morską hegemonię i jedynie grecka wyspa Rodos pozostała poza jego
wpływami, zdołała również zachować sojusz z Ptolemeuszem. W 306 p.n.e. Antygon
ogłosił sie królem (gr. βασιλεύς basileus). Proklamacja ta miała na celu
podkreślenie jego aspiracji do odgrywania roli dziedzica Aleksandra III po
zniknięciu Argeadów. W 305/304 p.n.e. oficjalnie tytuł królewski przyjął
Ptolemeusz syn Lagosa. Krok ten miał na celu podkreślenie jego niezależności
względem Antygona (przed ogłoszeniem się królem Ptolemeusz oficjalnie sprawował
funkcję satrapy Egiptu, choć rozporządzał władzą królewską, a sami Egipcjanie
uważali go już wcześniej za króla. Wkrótce tytuły królewskie przyjęli Lizymach,
Kassander i Seleukos. W 301 p.n.e. członkowie koalicji zdecydowali się na
ostateczne złamanie potęgi Antygona. W bitwie która rozegrała się pod Ipsos
wzięli udział osobiście Kassander, Lizymach i Seleukos. Wojska Antygona
poniosły klęskę, a on sam zginął. Posiadłości jego zostały podzielone pomiędzy
członków koalicji w sposób następujący:
- większa część Azji Mniejszej przypadła
Lizymachowi.
- Syrię (bez części południowej) otrzymał
Seleukos.
- Ptolemeusz zagarnął południową Syrię.
Ważniejsze bitwy czwartej
wojny diadochów
- 301 p.n.e. – bitwa pod Ipsos
Piąta wojna diadochów (288-286
p.n.e.)
Kolejne lata to walki o
dominację w Grecji i Macedonii po śmierci Kassandra w 298 p.n.e., toczone
między Demetriosem, Lizymachem i Pyrrusem, królem Epiru. W 287 p.n.e. Demetrios
został wzięty do niewoli przez Seleukosa i po kilku latach zmarł. W 281 p.n.e.
Seleukos pokonał Lizymacha i zajął większość Azji Mniejszej. Natomiast
Macedonia po kilku zmianach na tronie i najeździe Galów znalazła władcę w
osobie Antygona Gonatasa, syna Demetriosa, wnuka Antygona Jednookiego. Z kolei
część Galów, która dokonała w tym okresie inwazji Grecji i Macedonii,
przeprawiła się do Azji Mniejszej i osiedliła w centrum półwyspu - znani tam
byli pod nazwą Galatów i przez długi okres stanowili siłę, z którą należało się
liczyć.
Ważniejsze bitwy piątej wojny
diadochów
- 287 p.n.e. – bitwa pod Amfipolis
- 286 p.n.e. – bitwa pod Edessą
Po zakończeniu wojen nastał
okres względnej równowagi pomiędzy państwami, w których władzę sprawowali
następcy diadochów. Macedonią rządzili Antygonidzi (sprawujący także niepewną
kontrolę nad większością Grecji), nad Egiptem panowali (ze stolicy w
Aleksandrii) Ptolemeusze, natomiast Seleucydzi władali ogromnym (ale i
niejednorodnym) obszarem rozciągającym się od Azji Mniejszej, poprzez Syrię,
Mezopotamię, Iran, aż do granic Indii. Oprócz trzech wielkich monarchii
istniało kilka mniejszych państw, odgrywających jednak niekiedy ważną rolę. I
tak w zachodniej części Azji Mniejszej istniało (od ok. 280 p.n.e.) państwo
Attalidów ze stolicą w Pergamonie, ok. 250 p.n.e. od Seleucydów oderwała się
Baktria (obejmująca mniej więcej tereny dzisiejszego Afganistanu), niezależne
pozostały także m.in. Rodos (potęga morska), Sparta czy Syrakuzy. Na terenie
Grecji powstały także dwa państwa związkowe skupiające szereg polis: Związek
Etolski w zachodniej Grecji i Związek Achajski (zyskujący na znaczeniu od 245
p.n.e.) na Peloponezie.
Koniec walk diadochów nie
oznaczał końca wszelkich konfliktów - jednak wojny miały teraz charakter starć
o obszary przygraniczne i o strefy pływów. Ptolemeusze i Seleucydzi stoczyli
szereg tzw. wojen syryjskich o panowanie przede wszystkim nad Celesyrią i
Palestyną (co nie przeszkodziło jednak w zawarciu wielu małżeństw między tymi
dynastiami). Początkowo sukcesy odnosił Egipt jednak sytuacja odwróciła się pod
koniec III wieku. Seleucydzi walczyli także o wpływy w Azji Mniejszej z
Pergamonem, a z Partami o swoje wschodnie satrapie (nad którymi stracili
właściwie kontrolę w drugiej połowie III wieku). Macedonia starała się utrzymać
kontrolę nad Grecją (poprzez szereg garnizonów założonych w strategicznych
miejscach), czemu początkowo próbowali przeciwdziałać Ptolemeusze (inicjując
m.in. wojnę chremonidejską, której efektem była m.in. utrata przez Ateny
znaczenia politycznego), Związek Etolski, a później zyskujący na znaczeniu
Związek Achajski. Silną pozycję na wyspach Morza Egejskiego miał Egipt
(kontrolujący także Cypr, niewielkie posiadłości w Azji Mniejszej oraz
Cyrenajkę).
Elementem świata
hellenistycznego były także greckie poleis na Zachodzie, powstałe jeszcze w
okresie archaicznym. Te z półwyspu Apenińskiego stopniowo ulegały hegemonii
Rzymu, niekiedy z oporami jak np. Tarent, który wezwał na pomoc Pyrrusa z
Epiru, jednak jego działania tylko opóźniły postępy Rzymian o kilka lat (cała
Italia znalazła się pod ich panowaniem ok. 270 r.). Sycylia była teatrem zmagań
między najpotężniejszą polis wyspy Syrakuzami i Kartaginą (z sukcesami walczyli
przeciw niej m.in. Agatokles, a także Pyrrus). W wyniku I wojny punickiej na
wyspie pojawili się Rzymianie, po II wojnie punickiej cała wyspa stała się rzymską
prowincją. Na przyjaznych stosunkach z Rzymem zyskała natomiast Massalia
(dzisiejsza Marsylia) - dzięki wymianie handlowej stała się potęgą morską.
Na obrzeżach świata greckiego
leżały państwa, które nie były zamieszkane przez Greków, lecz ulegały ich
wpływom, do pewnego stopnia się hellenizując. W Azji Mniejszej były to np.
Bitynia, Pont (pod rządami Mitrydatesa VI groźny przeciwnik Rzymu), Kapadocja,
Armenia (szczyt potęgi osiągnęła za Tigranesa ). Po osłabieniu monarchii
Seleucydów usamodzielniły się leżące nad Eufratem: Melitene, Kommagene, Sofene,
Osroene. Cylicja w okresie hellenistycznym (zwłaszcza po osłabieniu Rodos w
połowie II wieku p.n.e.) była z kolei domem groźnych piratów morskich.
Charakterystyka monarchii
hellenistycznych
Nowe monarchie epoki
hellenistycznej wyłoniły się w wyniku wojen, panowali w nich dowódcy armii,
którzy dzięki swoim zdolnościom zdołali opanować i obronić dany obszar. Dlatego
też w świadomości społeczeństwa wczesnego hellenizmu za króla uważany był ten,
kto potrafi zdobyć królestwo, odnieść osobisty sukces. Ziemia, nad którą
panował, uważana była za jego własność, nazywano ją chora (lub ge) doriktetos,
czyli "Kraj (ziemia) zdobyty włócznią". W kolejnych pokoleniach
uznawano już prawo do władzy wynikające z dziedziczenia, ale sukces nadal był
ważnym elementem wizerunku monarchy. Król, wzorem Aleksandra Wielkiego, miał
osobiście dowodzić swoimi armiami, powinien być bezpośrednim autorem
zwycięstwa. Wygrana w wojnie oprócz potwierdzenia zasług osobistych władcy była
także dowodem boskiej łaski opiekujących się królem bóstw. Porażka przynosiła
ujmę, była sprzeczna z ideą królewskości, wskazywała, że bogowie odwrócili się
od pokonanego, usprawiedliwiała bunt.
Oprócz przymiotów przydatnych
na polu walki, idealny władca hellenistyczny powinien także znajdować
upodobanie w poezji, dysputach filozoficznych, wyrażać zainteresowanie naukami,
sztuką, gromadzić i zamawiać cenne dzieła artystyczne. Hellenistyczni
monarchowie często występowali więc w roli mecenasów, gromadząc na swym dworze
ludzi kultury i nauki (najchętniej sławnych, co miało dowodzić królewskich
upodobań).
Król musiał być także bogaty.
Majątek miał być jednak wydawany, nie gromadzony - miał służyć opłacaniu armii
(która jednocześnie była narzędziem zdobywania majątku), obdarowywaniu najbliższego
otoczenia (ziemią, kosztownościami, pieniędzmi), miast, a także bogów
(świątyń). Władca powinien pomagać poddanym w obliczu klęsk naturalnych, głodu,
zniszczeń wojennych. Okazją do manifestowania swojego bogactwa były różne
święta, także przepych królewskich pałaców.
Grecy okresu hellenistycznego,
w odpowiedzi na pojawienie się monarchów o ogromnej potędze militarnej i
dysponujących sporymi zasobami, rozwinęli koncepcję boskiej natury władcy.
Uważano, że w królach objawia się boża łaska, pomagająca im osiągnąć tron i
wynosząca ich ponad poziom zwykłych śmiertelników. Władców obdarzano
przydomkami jak np. soter (zbawca), megas (wielki), nikator (zwycięzca),
aniketos (niezwyciężony).
Konsekwencją powyżej opisanego
stanu rzeczy był personalny charakter monarchii hellenistycznych. Silnie
akcentowany był związek danego terytorium i zamieszkującej go ludności z
królem, natomiast idea państwa jako konkretnego obszaru i jego mieszkańców nie
była oczywistością (choć później pewne związki o takim charakterze występowały
- do obowiązków króla należała obrona ziem pozostawionych mu przez
poprzedników). Wyjątkiem może tu być Macedonia, wykazująca pewne cechy państwa
narodowego. Król mógł dysponować podległą sobie ziemią według własnego uznania,
wybierać swego dziedzica (choć często przestrzegano zasady dziedziczenia przez
najstarszego syna), co w skrajnych przypadkach prowadziło do królewskich
testamentów, w których obszar państwa przekazywany był np. Rzymowi (Pergamon,
Bitynia).
Elitę państwa stanowiło
najbliższe otoczenie króla. Osobiste związki między jej członkami, a władcą
podkreślały tytuły: Przyjaciele, Krewni, Towarzysze. Początkowo otwartość tej
grupy była duża, z biegiem czasu następowało jednak jej zawarcie - grupa rodzin
o ugruntowanej pozycji pragnęła zachować obsadę najwyższych stanowisk dla
własnego grona. Jednak swoboda decyzji króla była w tej kwestii nadal dużo
większa niż w monarchiach późniejszych okresów. Silną pozycję wśród greckich
elit dworów hellenistycznych mieli Macedończycy, starający się zachować
odrębność. Bardzo nieliczni byli przedstawiciele ludności miejscowej.
W wyniku podbojów Aleksandra
Macedońskiego dominująca dotychczas jedynie w Grecji, Wielkiej Grecji, Jonii i
wielu koloniach nad Morzem Śródziemnym kultura grecka rozprzestrzeniła się na
ziemie imperium perskiego. W wyniku tego doszło do włączenia do greckiej
kultury elementów kultur wschodu, co stworzyło kulturę hellenistyczną.
Sztuka hellenistyczna
Kultura ta charakteryzowała
się kosmopolityzmem, indywidualizmem i synkretyzmem religijnym. Zaznaczył się
dominujący wpływ języka greckiego (koine) oraz greckich obyczajów. Powszechnym
zjawiskiem w tym okresie stał się kult władców hellenistycznych. Na terenach
monarchii helleńskich (m.in. Królestwo Greko-Baktryjskie, imperium Seleucydów)
oraz w miastach założonych przez Aleksandra Macedońskiego dochodziło do
stapiania kultury greckiej z kulturami miejscowymi. Mimo późniejszej dominacji
kultury starożytnego Rzymu, wiele elementów kultury hellenistycznej przeniknęło
do niej oraz przetrwało do powstania Cesarstwa Bizantyńskiego. W sztuce i
architekturze doszło do swoistej "barokizacji" dawniejszych stylów
greckich poprzez masowe używanie bogatych ozdób (np. bardzo popularne stały się
ozdobne kolumny korynckie).
Ekspansja Rzymu i upadek
monarchii hellenistycznych
Potęga republiki rzymskiej
rosła szybko przez cały okres hellenistyczny. Pod koniec IV i na początku III
wieku p.n.e. Rzymianie toczyli jeszcze ciężkie walki ze swymi odwiecznymi
italskimi wrogami Samnitami i Etruskami, ale już ok. 270 roku p.n.e. byli
panami całej Italii (zajęli m.in. greckie poleis na południu półwyspu), a kilka
lat później wdali się z Kartaginą w wojnę, która pozwoliła zająć im pierwsze
tereny poza półwyspem Apenińskim (część Sycylii, Korsykę i Sardynię). Druga
wojna z Kartaginą (218-201 p.n.e.) pozwoliła opanować republice całą Sycylię
(złupili m.in. bogate Syrakuzy). Ten konflikt próbował wykorzystać król
Macedonii - Filip V, zaniepokojony istnieniem rzymskich przyczółków w Ilirii.
Tzw. I wojna macedońska nie przyniosła żadnych efektów, poza nienawiścią Rzymu
do monarchy próbującego wykorzystać trudną sytuację miasta nad Tybrem. Po
uporaniu się z Kartaginą senat rzymski wypowiedział wojnę Filipowi (200
p.n.e.). Rzymianie podnieśli propagandowe hasło wolności miast greckich
ciemiężonych przez Macedonię, otrzymali wsparcie Pergamonu i Rodos, zaniepokojonych
poczynaniami Filipa w Azji Mniejszej, i w 197 p.n.e. zadali decydują klęskę
armii przeciwnika pod Kynoskefalaj. Polis Grecji nie otrzymały jednak wolności,
znalazły się w strefie rzymskich wpływów.
W 192 p.n.e. w Grecji
interweniował Antioch III Wielki, władca państwa Seleucydów, który zdołał na
krótko odrodzić potęgę swej monarchii (odbył udaną wyprawę na Wschód, pokonał
Egipt Ptolemeuszy). Sprzymierzył się ze Związkiem Etolskim, jednak Rzymianom
udało się go wyrzucić z Grecji, dzięki zwycięstwu pod Termopilami. Antioch
wycofał się do Azji, zebrał ogromną armię i stanął naprzeciw legionom i ich
sojusznikowi Pergamonowi pod Magnezją (190 p.n.e.), gdzie doznał druzgocącej
porażki. Pokój podpisany później w Apamei przydzielał Seleucydzkie tereny w
Anatolii Pergamonowi i Rodos (który wspierał Rzym swoją flotą). W latach
171-168 p.n.e. trwała kolejna wojna republiki z Macedonią zakończona
przekształceniem tego państwa w rzymską prowincję. Rzymianie byli w tym okresie
niekwestionowanym hegemonami świata greckiego, nakazali m.in. wycofanie się
Antiochowi IV z zajętej Aleksandrii, ich sojusznicy Pergamon i Rodos spadli do
roli państw klienckich.
W 146 p.n.e. republika
pokonała Związek Achajski, kończąc okres formalnej niezależności poleis
greckich (w tym samym roku zrównała z ziemią Kartaginę). W 133 p.n.e. ostatni
władca z dynastii Attalidów zapisał w testamencie swoje państwo Rzymowi, który
po pokonaniu rewolty Aristonikosa szybko przystąpił do organizowania pierwszej
prowincji w Azji (podobna sytuacja miała miejsce w Bitynii w 74 p.n.e.). Na
początku I wieku p.n.e. do roli potęgi urósł Pont pod panowaniem Mitrydatesa VI
- wywiązały się trzy wojny z Rzymem. Mitrydates walczył nie bez sukcesów,
wykorzystując niezadowolenie z rzymskich rządów w Azji, sprzymierzając się z
Armenią i interweniując w Grecji, jednak w końcu jego państwo uległo republice
(65 p.n.e.), której armiami w tych wojnach dowodzili m.in. Sulla i Pompejusz.
Ten drugi w ramach reorganizacji sytuacji politycznej na Wschodzie rok później
zlikwidował mocno osłabione Seleucydów, tworząc prowincję Syria. Ostatnim
niezależnym państwem hellenistycznym był Egipt Ptolemeuszy, dotychczasowy
sojusznik republiki, który dostał się pod bezpośrednie panowanie rzymskie w 30
p.n.e., kiedy Oktawian August zajął państwo rządzone wtedy przez Kleopatrę i
Marka Antoniusza.
Nie tylko Rzymianie
przyczynili się do upadku państw hellenistycznych - na Wschodzie Partowie w
przeciągu III i II wieku p.n.e. zajęli znaczne obszary monarchii Seleucydów,
poważnie ją osłabiając. Królestwo Baktrii w Azji centralnej uległo koczownikom
w połowie II wieku p.n.e., jednak wcześniej zdołało zająć część północnych
Indii, gdzie państwa tzw. Indo-Greków przetrwały do początku naszej ery.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz